Mart Smeets staat bekend om zijn karakteristieke uitdrukkingen in zijn presentatie en zijn commentaar. Volgend jaar na de Olympische Spelen neemt hij afscheid, en tijdens deze Tour de France presenteert hij voor het laatst De Avondetappe. Een greep uit het vocabulaire van het boegbeeld van Studio Sport. Eén uitspraak hoort er niet bij. Weten welke? Kijk onderaan de pagina.
(Dit artikel verscheen eerder in KRO Magazine)
De mascottes voor de Olympische Spelen in Londen over twee jaar zijn alweer enige tijd bekend, dus is het hoog tijd om Wenlock en Mandeville eens in perspectief te plaatsen. Voor elke organiserende stad is de mascotte een soort paradepaardje. Vaak wordt een (lokaal) beroemde kunstenaar ingeschakeld om ze te ontwerpen.
Over de schoonheid van het eindresultaat lopen de meningen meestal nogal uiteen, maar wat vaststaat is dat de mascottes altijd iets zeggen over het tijdsbeeld van de betreffende Olympische Spelen. Ze hebben ook vaak een symbolische betekenis, die soms wel iets te ver doorschiet.
Als verzamelaar van olympische mascottes krijg ik meestal leuke reacties of soms vreemde blikken als mensen ze zien staan in mijn huis. De één herkent ze en de ander vraagt zich af wat ik met die knuffels moet. Het leuke van het verzamelen van mascottes is dat ze eigenlijk niet kapot kunnen. Kinderen kunnen er dan ook gewoon mee spelen.
Het is alleen wel oppassen geblazen als ze er eentje in handen hebben waar het kaartje nog aanzit. Zo stond mijn toen tweejarige nichtje op het punt het label van Misha uit 1980 af te rukken en zei ‘beer au!’. Niet dat ik ze ooit wil verkopen, maar met kaartje zijn ze net iets specialer. In de verpakking bewaren gaat mij wel een beetje te ver, het moet wel leuk blijven.
Wenlock en Mandeville stellen Britse staaldruppels voor en zijn er in verschillende uitvoeringen. Net als alle olympische mascottes staan ze weer bol van de symboliek. De drie punten op het hoofd van Wenlock doelen op een erepodium. Mandeville is de mascotte voor de Paralympics en vernoemd naar de plaats waar in 1948 sportwedstrijden werden gehouden voor gehandicapte oorlogsveteranen. Dit initiatief van Sir Ludwig Guttmann zou later uitgroeien tot de Paralympics. Gelukkig voor de verzamelaars heeft Londen gekozen voor een duo mascottes gekozen en niet voor vijf stuks zoals Beijing vier jaar geleden.
De Fuwa verwijzen naar de vijf olympische ringen. Vier ervan stellen een Chinees dier voor: de zwarte Jingjing is een panda, de groene Nini een zwaluw, de oranje Yingying een Tibetaanse antilope en de blauwe Beibei is een vis. De vijfde, de rode Huanhuan, verbeeldt de olympische vlam. Liefkozend herhalen de Chinezen de naam, wanneer de eerste lettergrepen achter elkaar worden uitgesproken vormen ze de zin “Bei Jing Huan Ying Ni”, wat “welkom in Beijing“ betekent.
Phevos en Athena zijn goden met menselijke eigenschappen. De mascottes zijn gebaseerd op de vorm van terracotta daidala (godenbeeldjes), wat ze in sommige kringen omstreden maakte.
Dieren blijven populair als mascotte en de Australiërs hebben natuurlijk een enorme vijver aan bijzondere dieren om uit te vissen. Ze kiezen voor de Spelen van 2000 voor een vogelbekdier (Syd), een mierenegel (Millie), en een kookaburra (Olly). Het trio staat daarmee symbool voor lucht, water en aarde. Millie (rechts) is voor mij extra bijzonder omdat ze het begin was van mijn verzameling. Ik kreeg haar opgestuurd van een vriendin die destijds in Sydney woonde.
De Amerikanen komen in 1996 met Izzy, een afkorting van “what is it?”. Het is een goede vraag wat het beest voorstelt, duidelijk een typische jaren ’90-creatie. Persoonlijk vind ik het geen topper, maar mijn nichtje denkt daar anders over. Zij vindt hem de liefste, waarschijnlijk vanwege de grote ogen en felle kleuren.
De organisatie in Barcelona kiest gelukkig gewoon voor een dier, maar het is geen gewoon knuffeldier geworden. De Catalaanse schaapshond wordt uitgevoerd in kubistische stijl als ode aan Picasso. Cobi krijgt een eigen tv-programma en is vanwege alle merchandise eromheen een groot succes, ook in Nederland. De uitvoering van pluche is tegenwoordig lastig te vinden.
Hodori is een amur tijger en staat symbool voor de gastvrijheid van Zuid-Korea. Zijn naam betekend kleine tijger. Voor de verzamelaars is het belangrijk dat de mascotte compleet is, dus met de olympische medaille, het lint op de rug en de plastic standaard. Hodori heeft ook een vriendinnetje: Hosuni, maar zij stond behoorlijk ouderwets nogal in de schaduw van het mannetje.
Amerikaanser dan dit kan eigenlijk bijna niet. De mascotte van Los Angeles is een adelaar, het nationale symbool van de Verenigde Staten. De naam Sam verwijst naar Uncle Sam, een ander Amerikaans icoon. Doet de mascotte, die een combinatie is van een pop en een knuffeldier, je een beetje aan Disney denken? Dat klopt want hij is ontworpen door C. Robert Moore van het grote entertainmentconcern.
Misha is de eerste olympische mascotte die een groot verkoopsucces wordt. Er is een scala aan producten van het beertje op de markt, wat later heel gebruikelijk wordt bij sportevenementen. Misha (koosnaam van Michael) had zelfs een eigen televisieserie, speelde een rol tijdens de openingsceremonie en liet aan traan tijdens de sluitingsceremonie in Moskou. De beer is in Rusland een veel gebruikt figuur in sprookjes, Misha is dan ook ontworpen door een illustrator van kinderboeken.
De organisatie in het Canadese Montreal kiest in 1976 voor een bever als symbool van hun Olympische Spelen. De naam Amik betekent bever in de taal van de oorspronkelijke bewoners van het land. De mascotte is in een kleine oplage gemaakt en daarom zeer lastig te vinden. Dus mocht je er ergens eentje zien, laat het me weten!
De komst van mascottes is weer een stap in de langzame vercommercialisering van de sport en de Olympische Spelen. Waldi is in 1972 de eerste officiële mascotte, waar Grenoble en Mexico-Stad in 1968 ook al vergelijkbare poppen op de markt brachten. De teckel is een helemaal in de stijl van de jaren ’70 gekleurd. De olympische kleuren groen, geel en blauw zijn erin verwerkt, maar zwart en rood zijn bewust weggelaten om een link met de Nazi’s te vermijden. Nu is dat moeilijk voor te stellen, destijds lag dat blijkbaar nog te gevoelig.
Het NOC*NSF heeft in de loop der jaren verschillende keren een mascotte uitgebracht voor het Nederlands Olympisch Team. Dat sponsoring en mascottes niet goed samengaan, bewijst deze Robijntje uit 2006, een gruwelijk product van commercie.
Het lachende vlammetje Tjemp uit 2008 is, op de naam na, al een stuk beter geslaagd.
Dat het wel kan om een leuke gesponsorde mascotte te maken, bewijst diskettefabrikant 3M in 1992 met deze twee beertjes. Destijds was ik erdoor gefascineerd en een paar jaar geleden kwam een kinderdroom alsnog uit toen ik ze vond op Marktplaats.
Mascottes en foto’s: privécollectie, m.u.v. Amik © IOC.org
Het Olympiastadion is het enige bouwwerk van de Nazi’s dat nog overeind staat in Berlijn. Dit stadion werd gebouwd voor de beruchte Olympische Spelen van 1936, waar Jesse Owens zijn triomfen vierde en Leni Riefenstahl haar film Olympia draaide. Het bouwwerk overleefde de oorlog, en behield de functie van sportarena. Met als voorlopig hoogtepunt de WK-finale van 2006, waarvoor het stadion een nieuwe overkapping kreeg. Reden genoeg om bij een bezoek aan Berlijn eens een kijkje te gaan nemen. Verder dan de buitenkant kwamen we helaas niet. Vanwege de Bundesliga-wedstrijd tussen Hertha BSC en Bayern München later die dag, was het stadion gesloten. Goede reden om nog een keer naar Berlijn te gaan!
De Olympische Spelen van Vancouver zijn alweer even achter de rug en de slaapachterstand van het nachtelijke sport kijken is weggewerkt. Hoog tijd om de draad weer op te pakken!
Sporters worden vaak zo goed mogelijk afgeschermd voor invloeden van buitenaf. Toch komt het regelmatig voor dat een wedstrijd bewust of onbewust wordt verstoord. De ene keer grappig, soms bedreigend of zelfs beschadigend.
Broodmes
Op mijn zesde ging ik op tennis en mijn favoriete speelster was Monica Seles. Ik was net zoals de rest van de wereld in shock toen ze in 1993 werd neergestoken tijdens een toernooi in Hamburg. Een doorgedraaide fan van Steffi Graf stak Seles, op dat moment nummer 1 van de wereld, tijdens een pauze in haar rug met een soort broodmes. Wonder boven wonder komt Seles er redelijk goed vanaf, hoewel het een tijd duurt voordat ze haar rentree maakt.
Ook Roger Federer wordt belaagd door een fan van zijn concurrent. Gelukkig raakt de Zwitser niet gewond als hij wordt geïntimideerd door een Spanjaard die de baan op rent tijdens de finale op Roland Garros in 2009. Federer blijft ongedeerd en kan zich zodanig herpakken dat hij de finale wint van Robin Söderling. Het blijft wel verbijsterend hoe dichtbij de belager kan komen. Verschillende streakers hebben dat al bewezen, maar die zijn toch meestal een stuk minder bedreigend.
Dronken Ier
Alles lijkt perfect voor elkaar bij de start van de marathon van de Olympische Spelen van Athene in 2004. De klassieke route van Marathon naar Athene over iets meer dan 42 kilometer wordt afgelegd over een vernieuwd wegdek. Na ongeveer 35 kilometer loopt de Braziliaan Vanderlei de Lima alleen op kop als er vanuit het publiek een verklede man de weg opkomt en hem het publiek intrekt. Het is Neil Horan, een Ierse priester die uit zijn ambt is gezet en ook de Grand Prix van Silverstone al eens verstoorde.
Omstanders bevrijden De Lima en hij kan zijn weg vervolgen, maar wordt later toch ingehaald door Meb Keflezighi en Stefano Baldini. De laatste komt uiteindelijk als eerste over de finish in het oude olympisch stadion van Athene. Onder luid gejuich krijgt De Lima tijdens de sluitingsceremonie als troostprijs de bronzen medaille omgehangen. We zullen nooit weten waar hij was geëindigd als de dronken Ier niet op zijn pad was gekomen.
Geboeid
De toch al zwaar beladen wedstrijd tussen FC Barcelona en Real Madrid ligt in 2002 een tijd stil. Een actievoerder ketent zichzelf met handboeien vast aan een van de doelpalen in Nou Camp. De ketenen worden verbroken door beveiligers en de wedstrijd kan worden vervolgd.
Soap
Het gebeurt niet voor het oog van de camera, maar dat maakt het voorval niet minder verbijsterend. De Amerikaanse kunstrijdsters Nancy Kerrigan en Tonya Harding strijden samen om kwalificatie voor de Olympische Winterspelen van Lillehammer in 1994. De tweestrijd ontwikkelt zich tot een ware soap als Kerrigan een paar maanden voor de Spelen na een training wordt opgewacht door een man die is ingehuurd door de ex-man van Harding. Hij slaat haar met een metalen pijp op haar knie.
Kerrigan herstelt wonderbaarlijk snel en kan toch afreizen naar Lillehammer. Ze wint uiteindelijk zilver achter Oksana Bajoel. Ook Tonya Harding mag meedoen, nadat ze heeft gedreigd met juridische stappen. Haar kür eindigt in mineur, mede door een gebroken veter.
Close-up
Giuseppe Guerini lijkt in 1999 tijdens de touretappe naar Alpe d’Huez op weg naar de grootste zege in zijn carrière. Tot een supporter met een fototoestel te laat aan de kant gaat. De Italiaan komt ten val, maar kan zijn weg gelukkig snel vervolgen en komt toch als eerste aan.
Strandbal
Om toch ook nog een beetje vrolijk af te sluiten tot slot het doelpunt dat Darren Bent dit seizoen scoorde voor Sunderland tegen Liverpool. De supporters van The Reds zullen er minder positief aan terugdenken. Een strandbal komt in het strafschopgebied van Liverpool terecht. Het stuk speelgoed verandert het schot van Bent zodanig van richting dat doelman Reina de bal niet meer kan keren. Het betekent duur puntverlies voor Liverpool door een goedkoop stuk speelgoed.
Dutch Diva’s: ijskoninginnen
Yvonne van Gennip is mijn allereerste sportheldin. Aan haar gouden successen in Calgary heb ik helaas weinig herinneringen meer, want ik was nog klein. De goldrush van Marianne Timmer herinner ik mij echter nog als de dag van gisteren. Van Gennip en Timmer wonnen allebei drie gouden medailles en zijn daarmee de succesvolste Nederlandse vrouwen op de Winterspelen. Ze kenden beiden ook tegenslag in hun carrières.
Kom op Yvon, rijden!
Weinig mensen zullen destijds het succes van Yvonne van Gennip hebben zien aankomen. Zeker haar Oost-Duitse concurrenten niet. Als de twee favorieten Karin Kania en Andrea Ehrich elkaar op de 3000 meter letterlijk kapot rijden, ruikt de Haarlemse haar kans. Ze is sneller dan de Oost-Duitsers èn het wereldrecord, het ijs is gebroken. In de dagen daarna schrijft ze ook de 1500 meter op haar naam. Op de 5000 meter is ze sneller dan geen enkele vrouw voor haar is geweest op deze afstand.
Timmertje, Timmertje, wat ga je doen?
Tien jaar na de successen van Yvonne van Gennip staat er een nieuwe Nederlandse schaatskoningin op. Marianne Timmer is de grote revelatie van de Olympische Winterspelen van Nagano in 1998. Op 1500 meter verrast de nuchtere Groningse met een wereldrecord vriend en vijand en wint haar eerste gouden medaille.
Een gouden medaille en een bijnaam rijker verschijnt Timmertje enkele dagen in de M-wave aan de start van de 1000 meter, ditmaal wel als de grote favoriet. Ze maakt die rol meer dan waar, in een nieuw olympisch record is ze opnieuw de snelste. Terug in Nederland krijgt Marianne Timmer een schaap cadeau, van de gemeente waar ze woont: Hoogezand-Sappemeer.
Gevallen kampioenen
Vier jaar na de successen van Calgary reist Yvonne van Gennip af naar Albertville om haar drie olympische titels te verdedigen. Vooraf is ze in interviews al terughoudend over de kans op nieuw succes. En ze krijgt gelijk. Ik weet nog goed hoe ik toen voor de televisie zat. Yvonne is niet meer de kampioene van vier jaar eerder en komt zelfs ten val. Ik was ontroostbaar. Toch zijn haar prestaties uit 1988 uniek. Met drie gouden medailles blijft ze een heldin.
Ook Marianne Timmer slaagt er in eerste instantie niet in opnieuw olympisch kampioen te worden. Op de Spelen van Salt Lake City in 2002 gaat ze niet letterlijk onderuit zoals Van Gennip, maar valt ze wel van haar voetstuk. De tweevoudig olympisch kampioene van vier jaar eerder is niet in vorm en wint geen medailles. De beste prestatie zet Timmer neer op haar favoriete afstand, de 1000 meter: ze eindigt als vierde.
Acht jaar later weer
De liefde tussen Marianne Timmer en de Olympische Spelen lijkt definitief over in 2006. Op de Spelen van Turijn wordt ze eruit geschoten op de 500 meter na twee valse starts, waarvan een discutabele. Ze weet haar woede om te zetten in prestaties. Enkele dagen later op de 1000 meter slaat ze terug. Timmer zet een scherpe tijd neer en moet lang wachten. Één voor één bijten de concurrenten zich stuk op haar tijd en acht jaar na Nagano is ze opnieuw kampioen. De Groningse wint haar olympische titel terug die ze vier jaar eerder kwijt raakte.
Vancouver
In het begin van dit schaatsseizoen lijkt Marianne Timmer sterker dan ooit. Nog één keer wil ze naar de Olympische Spelen en ze is in vorm. Daar komt op slag een einde aan als Timmer bij Wereldbekerwedstrijden in Heerenveen onderuit wordt gereden door haar Chinese tegenstandster. In eerste instantie valt de schade mee, maar ze blijkt haar hielbeen op meerdere plaatsen gebroken te hebben. Weg olympische droom zou je zeggen, maar Timmer herstelt wonderbaarlijk snel. Binnen zes weken maakt ze alweer haar eerste voorzichtige slagen op het ijs.
Ook Yvonne van Gennip kent tegenslag, in de aanloop naar Calgary wordt ze geopereerd aan haar voet. Eenmaal op de Spelen is alle ellende vergeten en wordt ze de grote kampioene. Ook Marianne Timmer heeft al eerder met tegenslag te maken gehad. Een vormcrisis of diskwalificatie, ze kwam altijd sterker terug. Het tweede olympisch kwalificatietoernooi komt echter net iets te vroeg en Timmer kwalificeert zich niet voor haar vierde Olympische Spelen. Vancouver blijkt een brug te ver.
De Nederlandse hoop is vanavond bij de 1500 meter voor vrouwen gevestigd op Annette Gerritsen, Laurine van Riessen, Ireen Wüst en Margot Boer. Hopelijk kunnen ze voor een verrassing zorgen, net zoals Yvonne van Gennip en Marianne Timmer in hun beste dagen.
Nederlandse olympisch schaatskampioenen bij de dames
Een select gezelschap van zeven dames, dat zijn de Nederlandse olympische schaatskampioenen. Ook op de schaats maar dan bij het kunstrijden is er ook nog de unieke gouden medaille van Sjoukje Dijkstra uit 1964.
| 1968 | Grenoble | Carry Geijssen | 1000 meter |
| 1968 | Grenoble | Ans Schut | 3000 meter |
| 1972 | Sapporo | Stien Kaiser | 3000 meter |
| 1980 | Lake Placid | Annie Borckink | 1500 meter |
| 1988 | Calgary | Yvonne van Gennip | 1500 meter, 3000 meter, 5000 meter |
| 1998 | Nagano | Marianne Timmer | 1000 meter, 1500 meter |
| 2006 | Turijn | Marianne Timmer | 1000 meter |
| 2006 | Turijn | Ireen Wüst | 3000 meter |
| 2010 | Vancouver | Ireen Wüst | 1500 meter |